Desde hai máis de 100 anos, o 8 de marzo é un día que celebra os
dereitos conquistados polas mulleres en todos os ámbitos e conmemora a
longa historia de loitas e sacrificios para conseguilos. Na actualidade,
durante esta xornada, organízanse marchas e manifestacións en todo o
mundo para denunciar que aínda queda moito camiño por percorrer ata
alcanzar esta desexada igualdade real entre homes e mulleres.
No ámbito que nos ocupa, a arte e os oficios artísticos, continua a
loita das mulleres para alcanzar o lugar que lles corresponde. Desde
hai séculos a muller estivo presente nas artes visuais. O seu
protagonismo como suxeito da arte asociouse na antigüidade coa artesanía
en téxtiles, mentres que a partir do século XVII só casos puntuais
alcanzan o recoñecemento de artes visuais.
Mulleres pintoras hóuboas sempre. Tamén escultoras, talladoras, carpinteiras, gravadoras, ourives, vidreiras. Non hai rexistros de quen eran os artistas da época prehistórica, pero
os estudos dos primeiros etnógrafos e antropólogos culturais indican que
as mulleres adoitaban ser as principais artesás das culturas neolíticas, nas cales crearon cerámica, teas, cestas, superficies pintadas e xoias. Na Alta Idade Media, era frecuente que mulleres e homes traballasen
xuntos. As ilustracións dos manuscritos, os bordados e os capiteis
tallados son claros exemplos do traballo artístico das mulleres nesa
época. As artistas adoitaban pertencer a dúas clases cultas: aristócratas ricas ou monxas. A miúdo, as mulleres da primeira clase bordaban e tecían; as da outra clase, adoitaban ilustrar manuscritos.
que un traballo manual. E foi así grazas ao empeño deses artistas que
reivindicaron que os seus nomes pasasen á posteridade xunto ás súas
obras. Cando príncipes, reis e bispos déronse conta de que a arte era
unha linguaxe perfecta para deixar constancia da súa poder obrouse o
milagre. O artista deixou de ser un anónimo para ser respectado e
valorado polo seu traballo. Con todo este proceso non discorreu da mesma maneira para as mulleres que continuaron sendo anónimas.
sobre a muller nos oficios artísticos é patente, a pesar de que a
maioría destes traballos realizábanse en talleres familiares, co que
parece obvio que debía colaborar activamente a muller. Esta ausencia é
xustificable porque na lexislación existente, a muller era só maior de
idade aos 25 anos nos reinos de España e para calquera proceso
necesitaba, por ser menor de idade, unha persoa que lle representase, un
curador. Cando a muller era casada, non podía por lei dar ou facer
ningún documento legal sen a autorización do seu marido. Cando a muller
enviudaba sendo maior de idade -porque en caso contrario necesitaba
seguir tendo un curador-, o seu papel era xa preponderante e de plena
liberdade ante a lei.
de sociedade existente entre os séculos XVI ao XVIII, a viudez parece
que foi o estado ideal para que a muller exercese as funcións
profesionais relacionadas coa arte, polo menos con plena liberdade. Na
nova situación, a muller facíase cargo do taller do marido, e non como
propietaria da tenda, que xeralmente o exercicio do oficio levaba
consigo, senón como unha auténtica dona e, por tanto, tamén mestra de
taller. Só en contadas ocasións, a muller recorría a algún oficial do
marido, o que manifestaba que sabía o oficio e que habitualmente axudara
no devandito oficio e taller.
sinala que “as mulleres foron sempre parte das manifestacións da arte,
xa sexa como creadoras, coleccionistas ou investigadoras, pero quedaron
fóra da narrativa oficial da historia da arte”. Segundo Frigeri, desde Antigüidade en diante só un puñado de mulleres logrou figurar na
historia da arte, desafiando os prexuízos de xénero, tanto para formarse
como para vender o seu traballo e obter recoñecemento.
Mulleres que para Manuel Jesús Roldán
non aparecen nos libros de arte nin soan no imaxinario colectivo por
culpa, apunta, do concepto de Historia da arte procedente do século XIX,
“centuria na que se vetou especialmente a independencia creadora da
muller pola moral burguesa reinante, relegou ao xénero feminino a unha
condición hogareña case exclusiva, marcando un canon case exclusivamente
masculino nas primeiras publicacións dedicadas á Arte”. Unha
discriminación que, ademais, estandarizouse cando se crearon os grandes
museos europeos.
Nos inicios do século XX a muller comeza a ser
protagonista da súa vida polos movementos femininos que defenderon a
igualdade de dereitos e intereses da muller, provocando un cambio na
estrutura social. A inserción da muller na educación superior orixinou
unha nova xeración de mulleres profesionais en distintas ramas,
incluídas as artes visuais.
Neste Día Internacional da Muller
esperamos que todas as mulleres pero especialmente as artistas e as
artesás gocen de maior vantaxe que as súas antecesoras, con menos
obstáculos e máis oportunidades.
Un día como hoxe a nosa Biblioteca
quere contribuír a poñer o foco sobre o traballo destas mulleres, para
iso facemos unha selección bibliografíca de case todos os títulos
existentes no noso fondo moderno especializado, relacionados coa arte
realizada por mulleres. Algúns destes títulos podédelos ver nas vitrinas
que están no corredor de acceso á biblioteca.
MAESTRAS ANTIGUAS : MUJERES,
ARTE E IDEOLOGÍA / ROZSIKA PARKER Y GRISELDA POLLOCK ; TRADUCCIÓN,
RAQUEL VÁZQUEZ RAMIL.– MADRID : AKAL, 2021.
R. 3203 AR/461
AMAZONAS CON PINCEL / VICTORIA
COMBALÍA.– BARCELONA : SD-EDICIONS, 2020. R. 3205 AR/463
AMAZONAS CON PINCEL : DE MARINA
ABRAMOVIC A FRANCESCA WOODMAN / VICTORIA COMBALÍA.– BARCELONA :
SD-EDICIONS, 2021.
R. 3206 AR/464
HISTORIA DEL ARTE CON NOMBRE DE
MUJER / MANUEL JESÚS ROLDÁN.– SEVILLA : EL PASEO, 2020. R. 465 AR/465
INVITADAS : FRAGMENTOS SOBRE
MUJERES, IDELOGÍA Y ARTES PLÁSTICAS EN ESPAÑA (1833-1931)
[CATÁLOGO DE EXPOSICIÓN] / EDICIÓN A CARGO DE CARLOS G. NAVARRO.–
MADRID : MUSEO DEL PRADO, 2020.R. 3204 AR/462
MUSAS, MECENAS Y AMANTES :
MUJERES EN TORNO AL SURREALISMO / VICTORIA COMBALÍA.– BARCELONA :
ELBA, D.L. 2016.R. 3208 AR/466
MUJERES EN EL ARTE / AMPARO
SERRANO DE HARO; [PRÓLOGO DE JOSÉ JIMÉNEZ].– BARCELONA : PLAZA &
JANÉS, 2000. R. 544 AR /63
LAS MUJERES DE LA BAUHAUS : DE
LO BIDIMENSIONAL AL ESPACIO TOTAL ; JOSENIA HERVÁS Y HERAS.– BUENOS
AIRES : DISEÑO, 2015.R. 3018 AR/438
LAS ALUMNAS DE LA BAUHAUS :
ARTES, OFICIOS Y REVOLUCIÓN : LAS MUJERES QUE MARCARON LA DIFERENCIA
/ MARISA VADILLO RODRÍGUEZ.– CÓRDOBA : BERENICE, D.L. 2021. R. 3170 AR/459
ARTE SE ESCRIBE CON M DE MUJER /
ERIKA BORNAY.– BARCELONA : SD-EDICIONS, 2009. R. 2434 AR/405
CREACIÓN ARTÍSTICA Y MUJERES :
RECUPERAR LA MEMORIA / MARIÁN L.F. CAO (COORD.).– MADRID : NARCEA,
D.L. 2000. R. 2445 AR/407
ARTE Y FEMINISMO / EDICIÓN DE
HELENA RECKITT ; ESTUDIO DE PEGGY PHELAN.– NEW YORK : PHAIDON, 2005. R. 2446 AR/408
BAJO EL SIGNO DE LAS ARTISTAS /
UNIVERSITAT DE VALENCIA / CUENCA, M. JOSEP / TRASFORINI, MARIA
ANTONIETTA.–[VALENCIA]: PUV 2009. R. 2726 AR/423
ESCULTORAS EN SU CONTEXTO :
CUATRO SIGLOS OCHO HISTORIAS / RAQUEL BARRIONUEVO PÉREZ.– MADRID :
VISIÓN LIBROS, D.L. 2011. R. 2987 ESC/163
EL PAPEL DE LAS MUJERES EN LA
PINTURA Y LA ESCULTURA / TRINIDAD DE ANTONIO SÁENZ.– MADRID :
SANTILLANA, D.L. 2018. R. 2988 PIN/383
GRANDES MUJERES ARTISTAS.–
LONDRES : PHAIDON, 2019. R. 3016 PIN/436
MUJERES ARTISTAS / FLAVIA
FRIGERI.– BARCELONA : BLUME, 2019. R. 3017 AR/437
MUJERES ESPAÑOLAS EN LAS ARTES
PLÁSTICAS : PINTURA Y ESCULTURA / PILAR MUÑOZ LÓPEZ.– MADRID
: SÍNTESIS, D.L. 2003. R. 2444 AR/406
LA MUJER Y LA PINTURA DEL XIX
ESPAÑOL : CUATROCIENTAS OLVIDADAS Y ALGUNAS MÁS / ESTRELLA DE
DIEGO.– MADRID : CÁTEDRA, 2009. R. 2725 PIN/366
MUJERES ADMIRADAS, MUJERES BELLAS: EL IDEAL ESTÉTICO A LO LARGO DE LOS SIGLOS / KARIN SAGNER ;
[TRADUCCIÓN, ROSA PILAR BLANCO].– MADRID : MAEVA EDICIONES, COP.
2011. R. 1725 AR/308
ARTISTAS : [UN CADERNO DE
DEBUXOS DE DAVIDA] ; DAVID AMOEDO LOSADA”DAVIDA”.– VIGO :
DAVID AMOEDO LOSADA, D.L. 2018. R. 2681 DEB/174
ELLAS MISMAS : AUTORRETRATOS DE
PINTORAS : DESDE LA PREHISTORIA HASTA LAS VANGUARDIAS / ÁNGELES
CASO.– 2ª ED.– OVIEDO : LIBROS DE LA LETRA AZUL, 2016
GRANDES MAESTRAS : MUJERES EN EL
ARTE OCCIDENTAL, RENACIMIENTO-SIGLO XIX / ÁNGELES CASO.– OVIEDO :
LIBROS DE LA LETRA AZUL, 2017. R. 2724 PIN/365
EL DESNUDO FEMENINO: ARTE,
OBSCENIDAD Y SEXUALIDAD / LYNDA NEAD; TRADUCCIÓN DE CARMEN GONZÁLEZ
MARÍN.– MADRID : TECNOS, D.L.1998. R. 1122 AR/127
PINTORAS EN CASTELLÓN 1900-1936/ HERMINIA SAMBLÁS ARROYO.– CASTELLÓN : SERVICIO DE PUBLICACIONES,
DIPUTACIÓN DE CASTELLÓN, D.L.2003. R. 845 PIN/28
MUJER, TRABAJO Y SOCIEDAD
(1839-1983) / LUIS ALBERTO CABRERA PÉREZ.– MADRID : FUNDACIÓN
F. LARGO CABALLERO / FUNDACIÓN BBVA, 2006. R. 1921 FOT/73
ARTEMISIA GENTILESCHI / RAUDA
JAMÍS; TRADUCCIÓN DE JUAN ABELEIRA.– BARCELONA : CIRCE, 1998. R. 2455 PIN/319
SOFONISBA ANGUISSOLA : PINTORA
(C. 1535-1625) / BEA PORQUERES.– MADRID : ARCHIVOS VOLA, D.L. 2018.
R. 3342 PIN 474
CAMILLE CLAUDEL / ANNE DELBÉE ;
TRADUCCIÓN ANA M.ª MOIX.– BARCELONA : CIRCE, 2001. R. 1368 ESC/64
MARUJA MALLO : Y LA VANGUARDIA
ESPAÑOLA / SHIRLEY MANGINI ; TRADUCCIÓN DE ROSER BERDAGUÉ.–
BARCELONA : CIRCE, 2012. R. 2193 PIN/321
MARUJA MALLO : A PINTURA DA NOVA
MULLER / CARLOS L. BERNÁRDEZ.– VIGO : NIGRATREA, 2010. R. 2192 PIN/320
MODOTTI Y WESTON : MEXICANIDAD :
NOVIEMBRE 1998, ENERO 1999 FUNDACIÓN PEDRO BARRIÉ DE LA MAZA, A
CORUÑA, FEBRERO-MARZO 1999, CASA DE AMÉRICA, MADRID / [EXPOSICIÓN
ORGANIZADA POR EL MUSEO INTERNACIONAL DE FOTOGRAFÍA Y CINE GEORGE
EASTMAN HOUSE].– A CORUÑA : FUNDACIÓN PEDRO BARRIÉ DE LA MAZA,
D.L. 1998. R. 1497 FOT/36
TAMARA DE LEMPICKA, 1898 – 1980
/ GUILLES NÉRET.– HONG KONG, KÖLN, MADRID, ETC. : TASCHEN, COP.
2007. R. 964 PIN/84
GEORGIA O’KEEFFE : 1887-1986 :
FLORES EN EL DESIERTO / BRITTA BENKE.– KÖLN, LONDON, MADRID, ETC. :
TASCHEN, COP. 2003. R. 643 PIN/33
FRIDA KAHLO 1907-1954 : DOLOR Y
PASIÓN / ANDREA KETTENMANN.– KÖLN, LONDON, MADRID, ETC. : TASCHEN,
COP. 2003. R. 651 PIN/39
FRIDA KAHLO : MUJER, IDEOLOGÍA
Y ARTE / ELI BARTRA.– 3ª DE.– BARCELONA : ICARIA EDITORIAL, 2003. R. 551 AR/420
ROBERT Y SONIA DELAUNAY :
EXPOSICIÓN INTERNACIONAL DE ARTES Y TÉCNICAS DE PARÍS, 1937.–
[VALENCIA] : BANCAJA, D.L. 2002. R. 1775 PIN/263
SONIA DELAUNAY : ARTE, DISEÑO,
MODA / MARTA RUIZ DEL ÁRBOL ; Y TEXTOS DE CÉCILE GODEFROY, MATTEO
DE LEEUW-DE MONTI.– MADRID : MUSEO THYSSEN-BORNEMISZA, 2017. R. 2653 DES/80
REBECCA HORN .– CENTRO GALEGO
DE ARTE CONTEMPORÁNEA 2000. R. 1840 ESC/108
BARBARA HEPWORTH : UNA VIDA DE
FORMAS / SALLY FESTING ; TRADUCCIÓN DE ÁNGELA PÉREZ.– BARCELONA :
CIRCE, 2001. R. 2036 ESC/122
LOUISE BOURGEOIS, MUJER CASA /
JEAN FRÉMON ; TRADUCCIÓN DE MILENA BUSQUETS.– BARCELONA : ELBA,
D.L. 2010. R. 1370 ESC/66
LOUISE BOURGEOIS / ROBERT STORR,
PAULO HERKENHOFF, ALLAN SCHWARTZMAN.– LONDON : PHAIDON, IMP. 2010. R. 1676 ESC/91
LOUISE BOURGEOIS :
DESLAÇAR UM TORMENTO = TO UNRAVEL A TORMENT / [CURADORÍA EMILY WEI
REALES ; TRADUÇAO CLÁUDIA GONÇALVES… [ET AL.].– PORTO :
FUNDAÇAO DE SERRALVES, COP. 2020. R. 3326 ESC 175
LIUBOV POPOVA 1889-1924: MUSEO
NACIONAL CENTRO DE ARTE REINA SOFÍA, 18 DICIEMBRE 1991-17 FEBRERO
1992.– [MADRID]: MINISTERIO DE CULTURAL: COP.1991. R. 792 CAT/PIN/74
CRISTINA IGLESIAS : [MOSTRA
DALLA FONDAZIONE ARNALDO POMODORO, MILANO, 30 SETTEMBRE 2009 – 21
MARZO 2010] / [A CURA DI = EDITED BY GLORIA MOURE ; COORDINAMENTO =
COORDINATION, ANA FERNÁNDEZ-CID, DERELIA LAZO, CARLOTA
MONTEBELLO].– BARCELONA : POLÍGRAFA / FONDAZIONE ARNALDO POMODORO,
D.L. 2009. R. 2043 ESC/126
JOANA VASCONCELOS À VERSALLES :
[DU 19 JUIN AU 30 SEPTEMBRE 2012].– PARÍS : BEAUX ARTS ÉDITIONS,
[2012].R. 2202 ESC/142
JOANA VASCONCELOS : TIME MACHINE
: 15 FEBRUARY – 1 JUNE 2014.– MANCHESTER : MANCHESTER ART GALLERY,
2014.R. 2201 ESC/143
I’M YOUR MIRROR = SOY TU ESPEJO / JOANA
VASCONCELOS ; COMISARIADA POR ENRIQUE JUNCOSA, PETRA JOOS ;
[TEXTOS], ENRIQUE JUNCOSA, IDALINA CONDE, PETRA JOOS, JOSÉ LUIS
PEIXOTO.– BILBAO : GUGGENHEIM BILBAO / LA FÁBRICA, D.L. 2018. R. 3007 ESC/165
ISABEL MUÑOZ / ISABEL COIXET,
RAMÓN MAYRATA.– BARCELONA : LUNWERG, D.L. 2009. R. 1699 FOT/45
YAYOI KUSAMA : DE AQUÍ AL
INFINITO / SARAH SUZUKI ; ILUSTRACIONES DE ELLEN WEINSTEIN ; CON
REPRODUCCIONES DE SIETE OBRAS DE YAYOI KUSAMA.– BOADILLA DEL MONTE
(MADRID) : SM, D.L. 2018. R. 2980 ESC/ 159
ELENA COLMEIRO : SEN TÍTULO :
MUSEO DE PONTEVEDRA, SEXTO EDIFICIO, DO 4 DE ABRIL Ó 4 DE MAIO DE
2014 / [TEXTO, BEATRIZ DE SAN ILDEFONSO RODRÍGUEZ].– PONTEVEDRA :
DEPUTACIÓN PROVINCIAL DE PONTEVEDRA, 2014. R. 2088 CER/163
CONSTRUÍNDO COS MATERIAIS :
[EXPOSICIÓN], DO 5 DE XUÑO AO 28 DE XULLO DE 2019, CASA DAS ARTES,
CONCELLO DE VIGO / ELENA COLMEIRO ; [COMISARIADO E DESEÑO DO
PROXECTO, ROSARIO SARMIENTO ; TEXTOS, ROSARIO SARMIENTO, XOSÉ DÍAZ
ARIAS DE CASTRO].– VIGO : CONCELLO DE VIGO, REDE DE MUSEOS, CASA DAS
ARTES, 2019. R. 2858 CER/236
MAESTROS DE LA CERÁMICA Y SUS
ESCUELAS : ELENA COLMEIRO : [SALA DE EXPOSICIONES “ENRIQUE
COOK”: 14 DE JUNIO – 3 DE NOVIEMBRE DE 2013] / [TEXTOS, LUIS
MARÍA BEAMONTE MESA].– MUEL (ZARAGOZA) : TALLER-ESCUELA CERÁMICA
DE MUEL, D.L. 2013. R. 1977 CER/156
ELAS / CECILIA AFONSO ESTEVES ;
[TRADUCCIÓN, MANUELA RODRÍGUEZ].– PONTEVEDRA : KALANDRAKA, D.L.
2010. R. 2687 COM/40
ESTAMOS TODAS BIEN / ANA
PENYAS.– BARCELONA : SALAMANDRA GRAPHIC, 2018.R. 2831 COM/64
WOMANHAUS : HISTORIA ILUSTRADA
DE LAS ARTISTAS DE LA BAUHAUS / DAKOTA HERNÁNDEZ.– A CORUÑA :
BULULÚ, 2022.R. 3209 COM/126
EL ARTE
DE VOLAR SEGÚN CANDELA CORT : [EXPOSICIÓN TEMPORAL : 13 DE
FEBRERO, 26 DE ABRIL 2009, MUSEO DEL TRAJE, MADRID].– MADRID : MUSEO
DEL TRAJE, D.L. 2009. R.516 CON 52
CANDELA
CORT / TEXTO = TEXT, ANATXU ZABALBEASCOA ; FOTOGRAFÍAS =
PHOTOGRAPHS, MANUELA LORENTE.– MADRID : LA FÁBRICA, D.L. 2020.
R.3174 DES/ 91
SUSANA
SOLANO : PROYECTOS = PROJECTS : [… FUNDACIÓN ICO DEL 3 DE
OCTUBRE DE 2007 AL 6 DE ENERO DE 2008] / MARTA LLORENTE.– BARCELONA
: GUSTAVO GILI, D.L. 2007. R. 2042 ESC/125
MUNDO,
SECO, BENAMOR, AMARGA : [EXPOSICIÓN] DEL 24 DE ABRIL AL 21 DE
JUNIO DE 2009, SALA VERÓNICAS, MURCIA / EVA LOOTZ, [VICENÇ
ALTAIÓ, JOSÉ MARÍA PARREÑO].– [MUCIA] : REGIÓN DE MURCIA, D.L.
2009. R. 1753 ESC/104
LO
VISIBLE ES UN METAL INESTABLE / EVA LOOTZ ; EDICIÓN Y
EPÍLOGO, JAVIER ARNALDO.– MADRID : ARDORA, 2007. R. 2350 ESC/147
MARIA
SIBYLLA MERIAN / KIECOL, DANIEL.– PARÍS : KÖNEMANN, COP. 2016.
R.3040 GRA/107
LOS
GRABADOS DE ANNI ALBERS .– BETHANY (CONNECTICUT): THE JOSEF AND
ANNI ALBERS FOUNDATION, COP. 2009. R. 3012 GRA 104
OBSERVAR,
CONECTAR, CELEBRAR : LAS ENSEÑANZAS SOBRE CREATIVIDAD DE SISTER
CORITA / CORITA KENT, JAN STEWARD.– BARCELONA : GUSTAVO GILI,
D.L. 2019. R. 2971 GRA 100
ESTAR AQUÍ ES
ESPLÉNDIDO : VIDA DE PAULA M. BECKER / MARIE DARRIEUSSECQ ;
TRADUCCIÓN DE REGINA LÓPEZ MUÑOZ.– MADRID : ERRATA NATURAE, D.L.
2021. R.3341 PIN 473
LA REVOLUCIÓN DE LAS
FLÂNEUSES / ANNA Mª IGLESIA.– TERRADES (GIRONA) :
WUNDERKAMMER, D.L. 2019. R. 3304 AR 472
PAULA REGO [EXPOSICIÓN] /
EDICIÓN A CARGO DE ELENA CRIPPA ; CON TEXTOS DE ELENA CRIPPA… [ET
AL.].– MÁLAGA : FUNDACIÓN MUSEO PICASSO MÁLAGA / LA FÁBRICA,
D.L. 2022. R. 3448 PIN 531
ALICE NEEL : LAS PERSONAS
PRIMERO / KELLY BAUM Y RANDALL GRIFFEY ; CON TEXTOS DE MEREDITH A.
BROWN, JULIA BRYAN-WILSON Y SUSANA V. TEMKIN.– BILBAO : GUGGENHEIM
BILBAO, D.L. 2021. R. 3227 PIN 389
HELENE SCHJERFBECK.– LONDON :
ROYAL ACADEMY OF ARTS, COP. 2019. R. 3228 PIN 390
LA PINTURA COMO CAMPO EXPERIMENTAL
= PAINTING AS AN EXPERIMENTAL FIELD, 1948-1958 / LYGIA CLARK ;
[COMISARIADA POR GEANINNE GUTIÉRREZ-GUIMARÃES].– BILBAO :
GUGGENHEIM BILBAO / LA FÁBRICA, D.L. 2020. R.3229 PIN 391
FESTA DA PALABRA SILENCIADA :
[PUBLICACIÓN GALEGA DE MULLERES] / COORDINACIÓN, M. XOSÉ
QUEIZÁN.– [VIGO] : FEMINISTAS INDEPENDENTES GALEGAS, 1983-
